Narodno neimarstvo i graditeljstvo
Narodno
graditeljstvo podrazumeva nekoliko tipova kuća sa specifičnim načinom
građenja koje se baziralo na vekovnom iskustvu. Dela narodnog
neimarstva prilagođena su životu, radu i sredini, što se vidi u
organizaciji prostora seoskih kuća i pomoćnih objekata i umetnički
osmišljenim unutrašnjim i spoljašnjim delovima i detaljima.
Gradnja kuća je zavisila od područja gde je sranovništvo živelo
Kada je graditelj započinjao gradnju određenog objekta polazio je od
procene klimatskih prilika i prirode tla. Neimar je koristio kao
građevinski materijal ono što je mogao pronaći u okruženju (na
primer,kamen,drvo,zemlja). Od značaja su bile prilike u
privredi, zanimanje i način života stanovnika i društvene okolnosti. Ako
bismo posmatrali izgled kuća polazeći od juga i jugozapada prema severu
uočili bismo nekoliko tipova kuća.
Područje golog krasa ili dinarski pojas
Područje golog krasa obuhvata
severnodalmatinske predele Kninske krajine, istočne Hercegovine, deo Crne
Gore i Crnogorsko primorje. Ovaj pojas zove se još i dinarski. U ovom
pojasu kuće se grade od kamena, jer je kamen lako dostupan
graditeljima. Na ovako sagrađenim kućama često bi i krov bio od
kamena, tj. kamenih ploča.
Kuće u planinskim područjima
U planinskim i šumovitim krajevima ( zapadni
deo Srpske krajine i Bosne,
istočni delovi Crne Gore, zapadna Srbija )
kuće su se gradile od drveta.To su brvnare sa zidovima stvorenim od
brvana i visokog krova pokrivenog daščanom šindrom.
Kuće u južnim i istočnim delovima Srbije
U južnim, središnjim
i istočnim delovima Srbije gde nema mnogo šuma primenjivalo se
kombinovano građenje,pa su kuće imale ''kostur'' od drveta koji se
ispunjavao lakšim materijalom i blatom. Ove kuće su poznate kao
''bondružare'' ili moravske kuće.
Kuće u Vojvodini i drugim ravničarskim područjima
Na severu u Vojvodini, Baranji i delu
Slavonije kuće su građene od naboja (nabijene zemlje) ili čerpića
(nepečene cigle) ? panonske kuće. Ovakvo rešenje sasvim je bilo
prihvatljivo s obzirom da je zemlja u ovim krajevima najpodesnija za
oblikovanje.
Razvoj gradnje kuća sa prodorom zapadnoevropskih uticaja
Za sve navedene tipove
kuća karakteristična je organizacija prostora u vidu ''kuće'' s
ognjištem i sobe, ispred kojih se može sagraditi trem. Okućnicu
predstavljaju pomoćne privredne zgrade, pri čijoj su gradnji narodni
graditelji ispoljavali smisao za organizaciju životnog i privrednog
prostora. U daljem vremenskom toku svi osnovni tipovi kuća razvijali su
se u složenije i vizuelno bogatije oblike, jer su graditelji
ispoljavali kreativnost u rešenjima određenih objekata, što nije bio
slučaj s kućama od naboja u ravničarskim krajevima. S nametnutim
planskim razvojem kuće u Vojvodini, Podunavlju i Posavlju i pored
lokalnih osobenosti uglavnom su od kraja 18.veka pa nadalje poprimale
izgled karakterističan za čitavu Panonsku ravnicu srednjoevropskog
prostora, što je doprinosilo njihovom univerzalnom obeležju. U svim
tipovima kuća skladno su povezani spoljnji izgled i unutrašnja oprema
kuće. Potreba da se kuća, u kojoj se odvijao čitav društveni, proizvodni i
običajni životni ciklus, dopuni i ulepša različitim oblicima i bojama
ogledala se u profilisanim konsrtuktivnim podupiračima, lepo osmišljenim
dimnjacima, p rozorima i vratnicama.Na primer, u dekorisanju panonske kuće
veliku važnost imao je krovni zabat,koji je često oslikavan motivom
sunca, a ukrašavanje brvnare podrazumevalo je ugrađivanje lučno
povijenog debla iznad vratnica. Na moravskim kućama dominiraju svetli
svodovi - lukovi u prostoru trema koji se skladno slivaju sa prirodnim
okruženjem kojim dominira zelenilo.
Na narodno graditeljstvo uticale su različite istorijske,privredne i
kulturne okolnosti, a ono je okončano pre nekoliko
decenija. Arhitektonska vrednost ovih građevina je velika, sa drugim
tvorevinama tradicionalne kulture predstavlja element kulturne baštine
Srba.