Novija srpska arhitektura
Pre nego što se otpočne građenje određenog objekta prvo se naprave arhitektonske slike i to preko urbanističkih planova.
Ulica Kneza Mihaila kao primer novije srpske arhirekture
Zanimljiva
je Ulica kneza Mihaila u Beogradu koju su osmislili Austrijanci između
1718. i 1739. godine, definisali su je kao monumentalnu graditeljsku
granicu između srpske i nemačke varoši. U blizini ove ulice oformljen je
Veliki trg, a na suprotnim stranama trga podignute su Aleksandrova i
Mauerova kasarna. S povratkom Turaka u drugoj polovini 18. i prvoj
polovini 19. veka ovaj trg je postao Mala pijaca.Tek u periodu od 1867.
do 1887. Knez Mihailova ulica dobila je evropski izgled zahvaljujući
prvom srpskom urbanisti Emilijanu Josimoviću.
I drugi srpski
gradovi prolazili su kroz urbanističke promene. Podizane su sudske
palate, načelstva, kasarne, bolnice, gradske uprave, škole...
B eograd
Beograd
se nalazi na raskrsnici između istoka i zapada i severa i juga Evrope,a
takav geografski položaj doprineo je i raznolikim uticajima koji se
očituju u arhitekturi grada. Njegovo ''evropsko lice'' počeo je da
formira Banaćanin Emilijan Josimović,koji se školovao u Beču. Veoma je
važan rad Aleksandra Bugarskog,koji se obrazovao u Budimpešti.Izgradio
je Narodno pozorište 1868,Stari dvor i druge znamenite kuće u
Beogradu.Zgrada Narodnog pozoričta,jedna od najlepših u Beogradu i
Srbiji,projektovana je u stilu renesanse.U Beču je studije završio i
Svetozar Ivačković koji je osmislio zgradu Ministarstva pravde na
Terazijama 1883. i Preobražensku crkvu u Pančevu 1874. Sin Anastasa
Jovanovića,prvog fotografa kod nas,Konstantin Jovanović,1889.
realizovao je monumentalnu zgradu Narodne banke koja podseća na
građevine italijanske renesanse.Ime Vladimira Nikolića vezano je za
izgradnju Patrijaršijskog dvora (neorenesansa) i Bogoslovskog seminara
u Sremskim Karlovcima i Episkopskog dvora (neoromantizam) u Novom Sadu.
Hote ''Moskva'' izgradio je dvorski arhitekta Zemunac Jovan Ilkić.Milan
Kapetanović i Andra Stevanović izgradili su zgrade Beogradske
zadruge, Uprave fonda (danas Narodni muzej),a s Dragutinom Đorđevićem
zgradu Srpske akademije nauka i umetnosti.Banaćanin Branko Tanazević
izgradio je zgrade Telefonske centrale 1908. i Ministarstvo prosvete
1912,Danilo Vladisavljević Vojni bolnički kompleks u Beogradu.Važna
imena srpske arhitekture su i Milorad Ruvidić, Momir Korunović, Milica
Krstić, Dragiša Brašovan, Nikola Dobrović, braća Krstić i mnogi drugi.
Zanimljivo
je da je prva žena arhitekta kod Srba bila Beograđanka Jelisaveta
Načić, koja je jedno vreme bila glavni arhitekta Beograda. Jedna od
njenih građevina je i osnovna škola pored Saborne crkve.
Država je podržala školovanje mladih arhitekti
Država
je podržavala mlade i talentovane srednjoškolce koji su želeli da
studiraju arhitekturu ? primali su stipendije od Ministarstva građevine
Srbije i odlazili u vrhunske evropske škole, gde su se pokazivali kao
studenti visokih ocena i umeša. Po povratku u Beograd preduzimali bi
brojne arhitektonske aktivnosti, a njihova arhitektura bila je pravo
osveđenje, otmena i s uvađavanjem istorijskog graditeljskog nasleđa.
Stvaralo se čak i u balkanskim nemirnim vremenima. Arhitekte koje su
stvarale u prvoj polovini 20. veka školovali su se u Beogradu na
Tehničkom fakultetu. Samo su se pojedinci i dalje obrazovali u evropskim
metropolama zahvaljujući bogatim roditeljima. Ovaj period srpske
arhitekture obeležen je kao modernizacija arhitektonske delatnosti
zahvaljujući ranijim graditeljima koji su se školovali u inostranstvu,a
koji tada preuzimaju fakultetske katedre.
Gradnja sakralnih objekata
Sakralni objekti
grade se i dalje s uvažavanjem srpsko-vizantijske tradicije. Na
primer,Saborna crkva u Mostaru, Preobraženska crkva u Pančevu, Saborna
crkva u Beogradu, crkva Svetog Marka u Beogradu, crkve u Sremskim
Karlovcima, Bečeju,Oplencu i druge. Hram Svetog Save na Vračaru
najznačajniji je hram izgrađen u novije vreme,to je ujedno i najveći
sakralni objekat na Balkanu. Od sredine 19. veka u Beogradu je stvaralo
pedesetak stranih arhitekata. U našoj sredini oni su se lako
prilagodili. Najpoznatiji su J.Nevole, E.Štajnlehner,
N.Krasnov, S.Titelbah, J.Dubovi, V.Baumgarten, F.Kordon, J.Kasan,
F.Janke.
Smenjivanje stilskih pravaca u 19. veku u srpskoj arhitekturi
U 19. veku smenjuje se nekoliko stilskih pravaca u
arhitekturi. Najpre se očituje klasicizam nudeći jedinstvo razuma i
lepote,zatim barok sa bogatim dekorima i hrišćanskom mistikom.
Romantizam je obeležio drugu polovinu 19. veka,bio je potpomognut
romaničkim,gotičkim i renesansnim načelima.Početak 20. veka u znaku je
beške secesije koja se ovde oslanjala na srpske tradicionalne
korene.30-ih godina 20. veka uočavaju se moderne tendencije u
arhitekturi. U mnogim zemljama srpski arhitekti projektovali su i
izgradili više stotina zgrada,a mnogi od njih su kao emigranti ili s
privremenim boravkom stekli vodeće pozicije,i sada su deo istorije
arhitekture tih zemalja.
Najpoznatije srpske arhitekte 20. veka
Ivo Kurtović projektovao je zgrade
Spoljnotrgovinske komore i Narodne biblioteke u Beogradu, Milorad
Pantović gigantske hale na Beogradskom sajmu, Branko Pešić palatu
''Beograđanka'', Slobodan Janjić i Uglješa Bogunović zgradu ''Politike''
i TV-toranj na Avali. Josip Osojnik i Slobodan Nikolić timski su
projektovali i izgradili Vojno-medicinsku akademiju, Svetislav Ličina
projektovao je objekat Filozofskog fakulteta, a Stojan Maksimović
''Sava-centar'' i hotel ''Interkontinental''. Branislav Jovin osmislio
je pešačku zonu Knez-Mihailove ulice. Dragoljub i Ljiljana Brkić
realizovali su sportski kompleks ''Pionir''. U stambenoj arhitekturi do
sredine druge polovine 20. veka u kontekstualnom smislu ništa se nije
menjalo.Isticana je potreba za racionalnošću.U vezi s tim su brojni
propisi koji se odnose na izgradnju stanova. U ovom periodu nastaju
brojna stambena naselja pod nadzorom tri bračna para ? Aleksića,Bakića
i Marušića,a poslednja faza obeležena je delima Aleksandra Čokića.
U
poslednjih sto godina kada je u pitanju izgradnja javnih objekata
najviše su se gradile školske zgrade i obdaništa. U Beogradu i Srbiji
izgradile su se brojne škole,bolnice,zgrade vladinih institucija i
kulturnih objekata.
Srpski arhitekti su među vodećim
arhitektima SAD, Kanade, Čilea, Venecuele, Australije,Austrije,
Nemačke, Italije, Švedske. Oni su napustili Srbiju pre trideset godina,
međutim, ostali su okrenuti njenim korenima.Kontinuirani razvoj
srpskog graditeljstva i priznatost srpskih arhitekata u svetu svedoče o
činjenici da je naša arhitektura važan segment sveukupne svetske
kulturne baštine.