Hram boginje Ardemide u Efesu
Artemida
je starogrčka boginja lova, divljine i plodnosti. Hram ovoj boginji u Efesu, starogrčkom
gradu u Maloj Aziji, danas u Turskoj je podigao kralj Krosos. Nalazi se blizu
grada Seldžuka i na 50 kilometara od grada Izmira. Projektant
hrama je bio starogrčki arhitekta Herosifron. Temelj hrama je postavljen u VII
veku pre nove ere, ali konačan završetak izgradnje se desio 550 godina pre
nove ere. Danas je od hrama ostao samo temelj.
Hram
je bio izgrađen od mermera i ukrašen prelepim bronzanim figurama koje su
izvajali najbolji umetnici iz tog perioda: Fidija, Polikleit, Kresilas i Fradmon.
U njemu su čuvana i mnoga druga umetnička dela iz tog perioda. Hram je bio
visok oko 25 metara i bio je okružen meremrnim stepenicama koje su vodile do
najviše terase pokrivene velikim krovom. Dimenzije terase su bile 80 i 130
metara. Krov je nosilo preko 100 kamenih stubova visine 20 metara.
Ovo
velelepno zdanje je bilo religijskog karaktera, ali se koristilo i kao tržnica.
Posećivali su ga kraljevi, umetnici, trgovci i turisti, koji su odavali počast
ovoj boginji i zaveštavali vredne predmete ili novac ovom hramu. Arheološka
iskopavanja su pokazala da su u ovaj hram dolazili hodočasnici čak iz Persije
i Indije. Kao zaveštavajući darovi su ostavljane zlatne oglice, narukvice,
male izvajane statue Artemide od zlata i slonovače,... U tom periodu su i
rimski novčići nosili sliku boginje Artemide.
21.
jula 356. godine pre nove ere, čovek po imenu Herostratus je zapalio ovaj hram
sa ciljem da se proslavi i da njegovo ime ostane zapamćeno u istoriji. Hram je
izgoreo do temelja. Istog dana rođen je Aleksandar Makedonski (Aleksandar
Veliki). Istoričari iz tog vremena su primetili ovu koincidenciju i tumačili
je na sledeći način: Artemida je prisustvovala rođenju velikog vojskovođe,
tako da nije bila u hramu i nije ga mogla zaštititi. U naredne dve decenije
hram je obnavljan postepeno, a njegovu obnovu značajno je pomogao i sam
Aleksandar Veliki, koji je u to vreme već pokorio celu Malu Aziju.
U
prvom veku nove ere apostol Pavle, na svom putu širenja hrišćanstva po Maloj
Aziji, je naišao na jak kult boginje Artemide u Efesu i narod koji se ni po
koju cenu njega nije želeo odreći.
Hram
je ponovo srušen 262. godine nove ere, kada su ga Goti u svom osvajačkom
pohodu gotovo sravnili sa zemljom. Stanovnici Efesa su se tada zavetovali da će
ga ponovo obnoviti, ali to se nije desilo sve do IV veka nove ere, a tada je već
i većina ovih stanovnika prihvatila hrišćanstvo. Tada je poluobnovljeni hram
izgubio svoj religiozni značaj, ali je bio važan trgovački centar.
Poslednji
važan događaj u vezi sa hramom se desio 401. godine nove ere, kada ga je srušio
Sveti Jovan Hrizostom. Tada i Efes biva napušten od strane njegovih stanovnika,
a prva arheološka iskopavanja počinju tek krajem XIX veka.